कापूस (Cotton ) हे भारतातील महत्त्वाचे खरीप नगदी पीक असून, राज्यात दरवर्षी सुमारे ४० लाख हेक्टर क्षेत्रावर कापसाची पेरणी केली जाते आणि ९० लाख गाठींच्या सरासरी उत्पादनासह अर्थव्यवस्थेत मोठे योगदान देते. मात्र, २०२३-२४ या हंगामात कापूस उत्पादकांना निराशेचा सामना करावा लागला. यावर्षी कापसाच्या किमतीत लक्षणीय वाढ दिसली नाही, ज्यामुळे शेतकऱ्यांच्या अपेक्षांवर पाणी पडले.

पावसाचा लांबलेला कालावधी आणि क्षेत्रात घट
ऑक्टोबर महिन्यात पावसामुळे कापूस वेचणी लांबली, तसेच यावर्षी क्षेत्रात १०% घट झाली. बाजारात कापसाच्या आवक वाढली असली तरी शेतकऱ्यांना हमीभावापेक्षा कमी दराने विक्री करावी लागत आहे.

जागतिक आणि स्थानिक बाजारातील प्रभाव

जागतिक बाजारात कापसाचे दर स्थिर राहिल्याने भारतीय शेतकऱ्यांनी साठवणुकीऐवजी महामंडळाला विक्रीस प्राधान्य दिले. बांगलादेशातील राजकीय अस्थिरतेमुळे तेथील अर्थव्यवस्थेवर परिणाम होत असून, भारताला वस्त्रोद्योगात संधी मिळाली आहे. अमेरिकन आणि युरोपीय देशांनी भारतातून वस्त्रे खरेदी करण्यावर भर दिल्यामुळे तिरुपूरमधील वस्त्रोद्योग पुन्हा गती घेत आहेत.

कापसाच्या किमतींचे भवितव्य

भारतीय वस्त्रोद्योगाची सुधारणा

गेल्या दोन वर्षांत मंदीचा सामना करणाऱ्या तिरुपूरमधील उद्योगांनी ९०-९५% क्षमतेने काम सुरू केले आहे. ऑक्टोबरमध्ये निर्यातीत ३५% वाढ झाली असून, यामुळे उद्योगांना सकारात्मकता मिळाली आहे.

कापसाच्या किमतींचे भवितव्य

कापसाच्या किमतीने सध्या तळ गाठला असला तरी काही प्रमाणात सुधारणा होण्याची शक्यता आहे. मात्र, जागतिक बाजारपेठेतील मंदी आणि उच्च किमतीमुळे निर्यात कमी राहण्याची शक्यता आहे. तांत्रिक दृष्टिकोनातून, कापसाच्या किमतीत (Cotton Price) मोठी तेजी येण्यासाठी काही महिने लागतील.

शेतीतील मार्गदर्शन

शेतकऱ्यांनी सध्याच्या परिस्थितीत बाजाराचा अंदाज घेत विवेकपूर्ण निर्णय घेणे गरजेचे आहे. कापसाच्या उत्पादन (Cotton Production) आणि विक्रीतील आव्हाने आणि संधी ओळखून योग्य पावले उचलली तर आर्थिक फायद्याची संधी साधता येईल.

भारतातून मोठ्या प्रमाणात कापूस

भारतातून मोठ्या प्रमाणावर कापूस (Cotton) आयात करून बांगलादेश जगभरात कपडे आणि कापड पुरवत असे. कापूस प्रक्रियेपासून वस्त्रे तयार होईपर्यंत सर्व सुविधा एकाच ठिकाणी उपलब्ध असल्याने बांगलादेश आंतरराष्ट्रीय बाजारपेठेत भारताच्या तुलनेत अधिक स्पर्धात्मक ठरला होता. मात्र, सध्या भारतातील तिरुपूरसारख्या वस्त्रोद्योग केंद्रांनी मंदीनंतर आपली गती पुन्हा पकडली आहे.

गेल्या दोन महिन्यांत निर्यातीमध्ये मोठी वाढ झाली असून ऑक्टोबर महिन्यात वस्त्रोद्योग निर्यात १०,००० कोटी रुपयांहून अधिक झाली आहे, जी मागील वर्षाच्या तुलनेत ३५% जास्त आहे. आगामी काळात निर्यातीचा वेग अधिक वाढण्याची शक्यता आहे.

देशांतर्गत वस्त्रोद्योगांनी खर्च कपातीच्या उपाययोजना केल्यामुळे वित्तीय कामगिरीतही सुधारणा झाली आहे. अनेक मोठ्या कंपन्यांनी चांगली कामगिरी दाखवली असून मंद कापूस दरांमुळे त्यांना फायदा झाला आहे.

वस्त्रोद्योगाच्या सुधारलेल्या स्थितीचा लाभ कापसालाही होण्याची शक्यता आहे, परंतु ती मर्यादित स्वरूपात असू शकते. आंतरराष्ट्रीय बाजारपेठेत कापसाच्या किंमती कमी असल्यामुळे निर्यातीला अजूनही अपेक्षित मागणी नाही. तथापि, स्थानिक बाजारपेठेत कापसाच्या किंमतींमध्ये मर्यादित वाढ होण्याची शक्यता आहे. तांत्रिकदृष्ट्या अमेरिकन बाजारपेठेत कापसाच्या किंमतींमध्ये सुधारणा झाल्यास भारतीय कापसाला अधिक स्थिरता मिळेल. या सर्व घडामोडींवर बारीक नजर ठेवणे शेतकऱ्यांसाठी महत्त्वाचे ठरणार आहे.