मनरेगा म्हणजेच महात्मा गांधी राष्ट्रीय ग्रामीण रोजगार हमी योजना (MGNREGA) ही भारत सरकारची एक महत्त्वाची योजना आहे, जी ग्रामीण भागातील बेरोजगारांना रोजगाराची हमी देते. या योजनेंतर्गत ग्रामीण भागातील पात्र नागरिकांना दरवर्षी 100 दिवसांची रोजगार हमी दिली जाते.

WhatsApp Group Join Now

Telegram Group Join Now

मनरेगा आपल्या दारी

MGNREGA योजना सुरुवात:

सुरुवात वर्ष: 2006
प्रमुख उद्दिष्ट: ग्रामीण भागातील गरिबी कमी करणे आणि बेरोजगारांना रोजगार प्रदान करणे.

महात्मा गांधी राष्ट्रीय ग्रामीण रोजगार हमी कायद्याची ठळक वैशिष्ट्ये (रुपांतरित):

रोजगाराची हमी: ग्रामीण भागातील कुटुंबातील सदस्यांना वर्षभरात १०० दिवसांचे रोजगार केंद्रीय निधीतून आणि २६५ दिवसांचे रोजगार राज्य शासनाकडून दिले जाते.
नोंदणी प्रक्रिया: अंगमेहनतीने काम करू इच्छिणाऱ्या प्रौढ व्यक्तींनी ग्रामपंचायत किंवा पंचायत समितीकडे अर्ज करावा लागतो. अर्ज लेखी किंवा तोंडी स्वरूपात सादर करता येतो.
कुटुंबीयांची नोंदणी: प्रौढ व्यक्ती अर्जाद्वारे आपल्या कुटुंबातील इतर सदस्यांची नोंदणी करू शकतो.
जॉब कार्ड मिळणे: रोजगारासाठी नोंदणी करणाऱ्या कुटुंबांना फोटोसहित लॅमिनेटेड जॉब कार्ड (रोजगार ओळखपत्र) दिले जाते, ज्याचे वितरण मोफत केले जाते.
कामासाठी अर्ज: अर्ज केल्यानंतर १५ दिवसांच्या आत विनामूल्य जॉब कार्ड दिले जाते, जेणेकरून लाभार्थी योग्य वेळी रोजगार प्राप्त करू शकतील.
अर्ज केल्यानंतर १५ दिवसांत रोजगार उपलब्ध न झाल्यास राज्य सरकारने दररोजचा भत्ता देणे आवश्यक आहे.
अतिरिक्त मजुरी: जर रोजगार घरापासून ५ किलोमीटरपेक्षा लांब दिला गेला, तर प्रवास आणि राहणीसाठी मजुरीत १०% वाढ केली जाते.
मजुरीचा थेट जमा: मजुरी काम झाल्यापासून १५ दिवसांच्या आत मजुरांच्या बँक खात्यात किंवा पोस्ट खात्यात थेट जमा केली जाते. उशीर झाल्यास ०.०५% दंड लागू होतो.
समान रोजगार दर: पुरुष आणि महिलांना समान रोजगार दर दिला जातो.
महिलांचे योगदान: रोजगार नोंदणी करणाऱ्या कुटुंबांपैकी किमान एक तृतीयांश महिला असणे आवश्यक आहे.
कंत्राटदार आणि यंत्रसामुग्रीवर निर्बंध: जास्तीत जास्त मजुरांना लाभ मिळावा यासाठी कामांसाठी कंत्राटदार आणि यंत्रसामुग्रीचा वापर टाळला जातो.
ग्रामपंचायतीला ५०% खर्चाने विकासकामे हाती घेण्याचे बंधनकारक.
कामाच्या ठिकाणी पिण्याचे पाणी आणि प्राथमिक उपचारांची व्यवस्था उपलब्ध असणे आवश्यक.कामगारांनी आणलेल्या ६ वर्षांखालील मुलांसाठी देखभालीची सुविधा पुरवली जाते.दुखापत झाल्यास रुग्णाला संपूर्ण रुग्ण सेवा आणि दैनंदिन मजुरीच्या ५०% इतका रुग्ण भत्ता दिला जातो.अपंगत्व किंवा मृत्यूप्रसंगी रु. ५०,०००/- पर्यंत अनुदान दिले जाते.कुटुंब नियोजनासाठी विशेष सवलती दिल्या जातात.

MGNREGA पात्रता:

ग्रामीण भागातील रहिवाशी असावा.
वय: अर्जदाराचे वय किमान 18 वर्षे असावे.
स्थानिक रहिवासी: अर्जदार हा संबंधित ग्रामपंचायतीच्या हद्दीत रहिवासी असावा.

MGNREGA अर्ज कसा करावा:

अर्ज प्रक्रिया:
- अर्जदाराने जवळच्या ग्रामपंचायतीत अर्ज करावा.
- अर्ज सोबत वय, रहिवास आणि कुटुंबातील सदस्यांची माहिती द्यावी.
आवश्यक कागदपत्रे:
- आधार कार्ड
- रहिवासी प्रमाणपत्र
- कुटुंबातील सदस्यांचे तपशील
- पासपोर्ट साईज फोटो

नोंदणी प्रक्रिया:

ग्रामसभा: ग्रामसभेत नोंदणी केली जाते.
जॉब कार्ड: पात्र अर्जदारांना जॉब कार्ड दिले जाते, ज्यामध्ये कामाचे तपशील आणि कामाचे दिवस नोंदवले जातात.

MGNREGA रोजगाराची मागणी:

लिखित अर्ज: कामाच्या मागणीसाठी अर्जदाराने ग्रामपंचायतीत लिखित अर्ज करावा.
काम मिळण्याची हमी: अर्ज सादर केल्यापासून 15 दिवसांच्या आत काम मिळते.

MGNREGA कामे

MGNREGA फायदे:

ग्रामीण विकास: ग्रामीण भागातील मूलभूत सुविधा सुधारण्यात मदत होते.
आर्थिक स्थैर्य: गरिबी कमी होऊन ग्रामीण भागातील लोकांच्या आर्थिक परिस्थितीत सुधारणा होते.
महिला सक्षमीकरण: महिलांना आर्थिकदृष्ट्या स्वावलंबी बनवण्यास मदत होते.
स्थानिक काम: स्थानिक स्तरावर रोजगार उपलब्ध होतो, ज्यामुळे स्थलांतर कमी होते.

संपर्क आणि तक्रारी:

तक्रार निवारण: तक्रारींसाठी ब्लॉक डेव्हलपमेंट ऑफिसर (BDO) किंवा जिल्हा कार्यक्रम समन्वयकांशी संपर्क साधावा.
टोल फ्री क्रमांक: केंद्र सरकारच्या टोल फ्री क्रमांकावर देखील तक्रारी नोंदवता येतात.

मनरेगा योजना ग्रामीण भागातील बेरोजगारांसाठी एक महत्त्वाची योजना असून, यामुळे रोजगार निर्मितीबरोबरच ग्रामीण भागाचा विकास साधला जातो. योजनेंतर्गत पारदर्शकतेसाठी व कामाच्या गुणवत्ता सुनिश्चितीसाठी ग्रामसभा आणि पंचायतस्तरावर देखरेख केली जाते.